H γήρανση του αγροτικού πληθυσμού είναι ένα φαινόμενο που έχει απασχολήσει έντονα τους υπεύθυνους χάραξης αγροτικής πολιτικής στην ΕΕ. Θέλοντας να διευκολύνει τις διαδικασίες για την ανανέωση των γενεών, η ΚΑΠ έχει καθιερώσει την παροχή οικονομικής βοήθειας προς τους νέους αγρότες, ενώ και οι εθνικές πολιτικές των κρατών-μελών της ΕΕ για τη γεωργία περιλαμβάνουν διάφορα μέτρα-κίνητρα για την εγκατάσταση των νέων γεωργών. Τα κράτη-μέλη παρέχουν στους νέους αγρότες συμπληρωματικές άμεσες ενισχύσεις στο πλαίσιο της ΚΑΠ, στηρίζουν τις νεοσύστατες γεωργικές επιχειρήσεις και καθιστούν τον κλάδο ελκυστικότερο.
Με την έναρξη της διαβούλευσης της ΚΑΠ για την περίοδο μετά το 2020, εντείνονται οι προτάσεις που αμφισβητούν πολλά από τα παραπάνω. Μία τέτοια αντίληψη εκπροσωπεί και ο έγκριτος γεωργοοικονομολόγος Stefan Tangermann, ο οποίος έχει τοποθετηθεί ανοιχτά κατά της οικονομικής στήριξης στους νέους αγρότες. Ο Tangermann, που στο παρελθόν είχε διατελέσει διευθυντής στους τομείς Εμπορίου και Γεωργίας του Οργανισμού Οικονομικής Συνεργασίας και Ανάπτυξης (OECD), επικαλείται το πόρισμα πρόσφατης έκθεσης του Ευρωπαϊκού Ελεγκτικού Συνεδρίου, στην οποία διαπιστώνεται ότι «πολύ συχνά η στήριξη της ΕΕ στους νέους αγρότες είναι ανεπαρκώς καθορισμένη, χωρίς συγκεκριμένα αποτελέσματα και επιπτώσεις», και εκφράζεται το αίτημα για «καλύτερα στοχευμένη στήριξη, ώστε να προωθηθεί μια πιο αποτελεσματική ανανέωση γενεών». Πηγαίνει, όμως, τους προβληματισμούς του ένα βήμα παραπέρα.
«Εσφαλμένη» η λογική των άμεσων ενισχύσεων
«Σε θεμελιώδες επίπεδο», επισημαίνει ο Tangermann, «πρέπει να αναρωτηθούμε εάν υπάρχει κάποιο νόημα στο να προσπαθούμε να προσελκύουμε περισσότερους αγρότες στον κλάδο από ό,τι θα συνέβαινε εφόσον δεν υπήρχε η κρατική οικονομική στήριξη. Άλλωστε, ένας από τους πιο σημαντικούς παράγοντες που υπονομεύουν την ανταγωνιστικότητα της ευρωπαϊκής γεωργίας, τόσο σε σχέση με την αγροτική βιομηχανία σε άλλα μέρη του κόσμου όσο και με τους μη αγροτικούς τομείς στην οικονομία της ΕΕ, είναι η μικρής κλίμακας δομή των αγροτικών εκμεταλλεύσεων σε πολλά κράτη-μέλη».
Στο κείμενο που δημοσίευσε πρόσφατα η Κομισιόν για το μέλλον της ΚΑΠ, η χαμηλή κερδοφορία στον αγροτικό τομέα της ΕΕ αποδίδεται –μεταξύ άλλων– στην κατακερματισμένη δομή του πρωτογενούς τομέα. Πατώντας σε αυτήν τη θέση, ο Tangermann εκφράζει μια αμφιλεγόμενη αντίληψη: Οι μεγαλύτερες εκμεταλλεύσεις θα πρέπει να αυξηθούν και ο μόνος τρόπος προκειμένου να συμβεί αυτό είναι να επιτραπεί η περαιτέρω μείωση του αριθμού των συνολικών αγροτικών εκμεταλλεύσεων. Κάτι τέτοιο, βέβαια, συνεπάγεται και τη μείωση του αριθμού των αγροτών που τις έχουν στην κατοχή τους. «Η προσέλκυση ενός επιπρόσθετου αριθμού νέων αγροτών είναι ένα βήμα προς τη λάθος κατεύθυνση. Ο ερχομός στον κλάδο επιχειρηματιών που θέτουν σε λειτουργία εκμεταλλεύσεις, οι οποίες δεν θα είχαν δημιουργηθεί ελλείψει αυτού του δημόσιου χρήματος, υπονομεύει περαιτέρω την ανταγωνιστικότητα».
Επιπλέον, οι άμεσες ενισχύσεις που χορηγούνται στο πλαίσιο της ΚΑΠ συμβάλλουν στην αύξηση των τιμών της γης ανά την ΕΕ. «Η επιχορήγηση των νέων γεωργών, ώστε να έχουν τη δυνατότητα να αγοράζουν ή να ενοικιάζουν γη σε τέτοιες διογκωμένες τιμές είναι σαν να προσπαθείς να καταπολεμήσεις μια πυρκαγιά που, τουλάχιστον εν μέρει, έχει βάλει η ίδια η ΚΑΠ».
Υπάρχουν αποτελεσματικότερες πολιτικές
Παρ’ όλα αυτά, ο Tangermann εξακολουθεί να πιστεύει στη σημασία της ηλικιακής ανανέωσης και τονίζει ότι οι κατάλληλες πολιτικές μπορούν να συμβάλουν στην επιτάχυνση της διαδικασίας. Ως τέτοιες θεωρεί την εκπαίδευση, τις συμβουλευτικές και ενημερωτικές υπηρεσίες και τις υποδομές, ειδικά αυτές που σχετίζονται με την ποιότητα διαβίωσης. «Οι υποδομές θα πρέπει να είναι καλύτερες ακόμη και από αυτές των πόλεων. Η ευρυζωνική πρόσβαση στο διαδίκτυο είναι ένα απολύτως κρίσιμο στοιχείο αυτού του κομματιού. Για τους επιχειρηματικά δραστήριους νέους, η συγκεκριμένη παροχή θα είναι κατά πάσα πιθανότητα πιο χρήσιμη σε σχέση με τα χρήματα των ενισχύσεων», καταλήγει.
Αύρα νεοφιλελευθερισμού
Τασσόμενος υπέρ της κατάργησης των άμεσων ενισχύσεων για τους νέους αγρότες, αλλά και με την εν γένει ρητορική του, ο Tangermann δίνει το στίγμα μιας νεοφιλελεύθερης μεταρρυθμιστικής πολιτικής, η οποία απλώνεται πάνω από ευρωπαϊκό οικοδόμημα. Μένει, λοιπόν, να δούμε τι έρεισμα θα αποκτήσει αυτή η συντονισμένη προσπάθεια αμφισβήτησης της λογικής που διέπει σήμερα τις αγροτικές πολιτικές, οι οποίες μεριμνούν και παρέχουν κίνητρα στους νέους αγρότες.