Δεν διαβάσαμε ακόμη την μελέτη της ολλανδικής HVA International για τη Θεσσαλία. Γνωρίζοντας όμως την ιστορία της εταιρείας και τη δουλειά της και έχοντας προσωπική γνωριμία με κάποια στελέχη της, είμαστε σίγουροι ότι η μελέτη χαρακτηρίζεται από σοβαρότητα. Κάτι που δεν μπορούμε να ισχυρισθούμε για τη στάση των γνωστών δημοσιολογούντων, δημοσιογράφων και μη, οι οποίοι μη έχοντας καμία σχέση με το βαμβάκι και αγνοώντας βασικά πράγματα γι’ αυτό, φρόντισαν να το κατηγορήσουν για την καταστροφή της Θεσσαλίας προκειμένου να έχουν ένα «πιασάρικο» άρθρο ή αρκετές αναγνώσεις στα κοινωνικά δίκτυα.

Είμαστε αναγκασμένοι επομένως να θυμίσουμε και πάλι κάποια δεδομένα για το βαμβάκι.

Η σημασία του βαμβακιού για την Ελλάδα

• Η Ελλάδα είναι η κύρια χώρα βαμβακοκαλλιέργειας μεταξύ των χωρών της Ευρωπαϊκής Ένωσης, καθώς διαθέτει το 85% των ευρωπαϊκών εκτάσεων βαμβακοκαλλιέργειας.
• Καλλιεργείται κυρίως στη Θεσσαλία, στη Μακεδονία, στη Θράκη και σε κάποιες περιφερειακές ενότητες της Στερεάς Ελλάδας.
• Το βαμβάκι αποτελεί ένα από τα εθνικά προϊόντα «σημαία».
• Το βαμβάκι απασχολεί πάνω από 46.000 καλλιεργητές (το 40% καλλιεργεί μόνο βαμβάκι) και έμμεσα άλλους 100.000 εργαζόμενους στις βιομηχανίες επεξεργασίας και μεταποίησης βαμβακιού. Σε ορισμένες περιοχές της χώρας αποτελεί τη μοναδική πηγή εισοδήματος για τους αγρότες.
• Οι εξαγωγές κάθε χρόνο ξεπερνούν κατά μέσο όρο τα 750 εκατομμύρια ευρώ (εκκοκκισμένο βαμβάκι + βαμβακόσπορος). 
• Χάριν της πολύ καλής συμφωνίας κατά την είσοδο μας στην ΕΕ (πρωτόκολλο αριθμός 4 με την τότε ΕΟΚ), κάθε χρόνο εισρέουν στη χώρα πάνω από 180 εκατομμύρια Ευρώ ως επιδότηση για το βαμβάκι (73 Ευρώ ανά στρέμμα ως τα 2,5 εκατομμύρια στρέμματα, μετά αναλογική μείωση).
• Έχει αναπτυχθεί ένας πολύ δυνατός κλάδος εκκόκκισης στην Ελλάδα με πολύ καλό όνομα και πολύ καλή διείσδυση στις διεθνείς αγορές.
• Η κλωστοϋφαντουργία στην Ελλάδα στηρίχτηκε αποκλειστικά στο βαμβάκι και όχι στις συνθετικές ίνες, όπως στις άλλες ευρωπαϊκές χώρες, και παρότι μειώθηκε πολύ τα τελευταία 20 χρόνια, εξακολουθεί να είναι από τους βασικούς βιομηχανικούς κλάδους της Ελλάδας.
• Όλη η οικονομία αγροτικών εφοδίων, σπόρων σποράς, λιπασμάτων κλπ. στην Κεντρική και Βόρεια Ελλάδα ζει βασικά από το βαμβάκι.
• Οι αγρότες έχουν επενδύσει τεράστια ποσά σε μηχανήματα, εργαλεία, υποδομές, ψηφιοποίηση κλπ. που είναι αποκλειστικά για την καλλιέργεια του βαμβακιού και αντίστοιχα έχουν αναπτυχθεί όλοι οι κλάδοι που πωλούν, επισκευάζουν, συμβουλεύουν και εξυπηρετούν αυτόν τον εξοπλισμό.
• Το βαμβάκι μαζί με το λάδι είναι οι δυο πιο οργανωμένες αγορές αγροτικών προϊόντων, με πολύ οργανωμένο εμπόριο, έντονο εγχώριο ανταγωνισμό και χωρίς να υπάρξει ποτέ πρόβλημα ότι τα προϊόντα έμειναν απούλητα, ή ότι δεν μπορούμε να κάνουμε ανταγωνιστικά εξαγωγές. 
• Τέλος να μην ξεχνάμε ότι η ανάπτυξη της υπαίθρου στην Κεντρική και Βόρεια Ελλάδα βασίστηκε σχεδόν αποκλειστικά στο βαμβάκι. Είναι δε πεποίθηση στους αγρότες ότι βελτίωση του εισοδήματος και της ποιότητας ζωής τους μπορεί να γίνει μόνο από τις καλές χρονιές του βαμβακιού. Από τις άλλες εκτατικές καλλιέργειες μπορεί στην καλύτερη περίπτωση να γίνει μόνο συντήρηση. 

 Βαμβάκι και περιβάλλον

Το βαμβάκι είναι ένα φυσικό, αγροτικό προϊόν, που έχει να προασπίσει τη θέση του στη διεθνή αγορά έναντι των συνθετικών ινών. Έχει αποδειχθεί πλέον ότι οι συνθετικές ίνες προκαλούν τεράστια ζημιά στο περιβάλλον. Συγκεκριμένα οι συνθετικές ίνες:

• Είναι μη βιοδιασπούμενες: Οι περισσότερες, όπως ο πολυεστέρας και το νάιλον, προέρχονται από πετροχημικά και είναι μη βιοαποδομήσιμες. Όταν τα συνθετικά υφάσματα καταλήγουν σε χωματερές, μπορούν να παραμείνουν για εκατοντάδες χρόνια, συμβάλλοντας στη ρύπανση από πλαστικό.
• Κατανάλωση ενέργειας: Η παραγωγή συνθετικών ινών είναι ενεργοβόρα, συμβάλλοντας στις εκπομπές αερίων του θερμοκηπίου και στην εξάρτηση από ορυκτά καύσιμα. Επιπλέον, η εξόρυξη και η επεξεργασία πρώτων υλών με βάση το πετρέλαιο για συνθετικές ίνες μπορεί να έχει σημαντικές περιβαλλοντικές επιπτώσεις, συμπεριλαμβανομένης της καταστροφής των οικοτόπων και της ρύπανσης του αέρα και των υδάτων.
• Μικροπλαστική ρύπανση: Τα συνθετικά υφάσματα αποβάλλουν μικροπλαστικές ίνες κατά το πλύσιμο, οι οποίες εισέρχονται σε υδάτινες οδούς και στα θαλάσσια οικοσυστήματα, θέτοντας κινδύνους για την υδρόβια ζωή και ενδεχομένως εισέρχονται στην τροφική αλυσίδα.
• Εξάντληση πόρων: Η παραγωγή συνθετικών ινών βασίζεται σε πεπερασμένους πόρους, όπως το πετρέλαιο και το φυσικό αέριο. Καθώς αυτοί οι πόροι γίνονται πιο σπάνιοι, οι περιβαλλοντικές επιπτώσεις που συνδέονται με την εξόρυξη και την επεξεργασία τους επιδεινώνονται.

Παρά τα προφανή περιβαλλοντικά πλεονεκτήματα του βαμβακιού και την αίσθηση φυσικότητας που προκαλεί όταν φοράμε βαμβακερά ρούχα, από το 1960 και μετά το βαμβάκι όπως φαίνεται στο διάγραμμα χάνει έδαφος και το ποσοστό του στο σύνολο των ινών από το σχεδόν 70% το 1960 έπεσε κάτω από 30% με μεγάλο κερδισμένες τις παραγόμενες από το πετρέλαιο πολυεστερικές ίνες. 

Βαμβάκι και κατανάλωση νερού 

Ας δούμε τι λέει ο ICAC (Διεθνής Συμβουλευτική Επιτροπή Βάμβακος, όπου συμμετέχουν όλες οι χώρες που παράγουν ή καταναλώνουν βαμβάκι) για τη χρήση νερού κατά την καλλιέργεια βαμβακιού:

"Υπάρχει ένας ιδιαίτερα πεισματάρης μύθος για το βαμβάκι που μαστίζει τον κλάδο εδώ και κάποιες δεκαετίες ότι το βαμβάκι είναι ένα διψασμένο φυτό που χρειάζεται υπερβολικές ποσότητες νερού για να αναπτυχθεί. Να ποια είναι η αλήθεια":

Για να έχουμε μια καλύτερη εικόνα για τη χρήση νερού στο βαμβάκι να αναφέρουμε ότι στις ΗΠΑ, μιας από τις μεγαλύτερες χώρες σε παραγωγή βαμβακιού με πάνω από 40 εκατομμύρια στρέμματα με βαμβάκι, οι ποσότητες νερού άρδευσης για το βαμβάκι είναι λιγότερες από τις ποσότητες για την άρδευση του γκαζόν στα γήπεδα γκόλφ της χώρας.

Βέβαια όλες οι αναπτυγμένες χώρες που παράγουν βαμβάκι εφαρμόζουν πολιτικές ώστε να βελτιωθεί η αποδοτικότητα του χρησιμοποιούμενου νερού. Έτσι βλέπουμε στο διάγραμμα ότι στις ΗΠΑ το νερό που χρησιμοποιείται για την παραγωγή μιας λίμπρας ίνας βαμβακιού έχει μειωθεί πάνω από 50% μεταξύ 1980 και 2020. 

Επίσης έχουν βάλει στόχους αειφορίας δεκαετίας για το βαμβάκι που είναι:

• Μείωση της χρήση νερού κατά 18%
• Μείωση των εκπομπών αερίων του θερμοκηπίου κατά 39%
• Αύξηση της αποδοτικότητας χρήσης γης κατά 13%
• Μείωση της χρήση ενέργειας κατά 15%
• Μειώση της απώλεια εδάφους κατά 50%
• Αύξηση του άνθρακα του εδάφους κατά 30%

Επίσης στην Αυστραλία η αποδοτικότητα του νερού άρδευσης του βαμβακιού βελτιώθηκε από το 1997 κατά 52%.  

Τι γίνεται στην Ελλάδα

Δυστυχώς για την χώρα μας δεν υπάρχουν (ή δεν τα γνωρίζουμε εμείς) ποσοτικοποιημένα στοιχεία για τη χρήση νερού και την εξέλιξη της τα τελευταία χρόνια. Σίγουρα όμως έχουμε σημαντική βελτίωση αφενός λόγω της χρήσης όλο και περισσότερο της στάγδην άρδευσης, όσο και της συμμετοχής των βαμβακοπαραγωγών σε προγράμματα πιστοποίησης αειφορίας και ολοκληρωμένης διαχείρισης όπως το CSF που τρέχει η εταιρεία μας τα τελευταία 8 χρόνια.

Τι μπορεί να γίνει ακόμη

Φυσικά υπάρχουν πολλά ακόμη που μπορούν να γίνουν και είναι ίσως τώρα η ευκαιρία, με την συζήτηση που άνοιξε, να προχωρήσουμε με θαρραλέα βήματα:

• Η Πολιτεία να χαράξει ένα πρόγραμμα βελτίωσης της αποδοτικότητας της άρδευσης με ποσοτικούς στόχους. Να φτιάξει τα έργα υποδομής που είναι απαραίτητα για αυτό. Να υποστηρίξει χρηματοδότηση των παραγωγών που επενδύουν στη βελτίωση της διαχείρισης υδάτων (η στάγδην άρδευση είναι ακριβή στην εγκατάσταση). Να συνδέσει επιδοτήσεις και ενισχύσεις με την βελτίωση της αποδοτικότητας της άρδευσης. Να δημιουργήσει δίκτυο δεδομένων ώστε να είναι εύκολη και με χαμηλό κόστος η ευφυής γεωργία.
• Η μεταποιητική βιομηχανία πρέπει να τολμήσει να διαφοροποιήσει τις τιμές για το βαμβάκι που αγοράζει από τους αγρότες τους ενταγμένους σε προγράμματα πιστοποίησης βιωσιμότητας, να τους υποστηρίξει στην καλλιέργεια και να δώσει έτσι ένα επιπλέον κίνητρο στους βαμβακοπαραγωγούς για στροφή στην αειφορία, όπως γίνεται στις άλλες αναπτυγμένες χώρες που παράγουν βαμβάκι.
• Οι βαμβακοκαλλιεργητές είναι αυτοί που περισσότερο ενδιαφέρονται για την αποδοτικότερη άρδευση καθώς αυτή είναι από τους βασικότερους συντελεστές κόστους της καλλιέργειας και θα πάρουν βελτιωτικά μέτρα εύκολα αρκεί να έχουν κάποιο κίνητρο.
• Η διεπαγγελματική βάμβακος τέλος θα πρέπει να συνεχίσει την καμπάνια στην Ελλάδα για τα πλεονεκτήματα του βαμβακιού και πόσο υπερτερεί έναντι των συνθετικών ινών, και να ενωθεί με αυτές των ΗΠΑ και της Αυστραλίας στην παγκόσμια καμπάνια που αυτές ξεκίνησαν.

ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΙΚΑ

Δεν τίθεται θέμα αντικατάστασης του βαμβακιού. Είναι εθνική αναγκαιότητα να παραμείνει ως καλλιέργεια για πολλούς λόγους.

• Λόγω της τεράστιας οικονομικής σημασίας για μεγάλη μερίδα του πληθυσμού της χώρας στην Κεντρική και Βόρεια Ελλάδα
• Επειδή για το βαμβάκι υπάρχει ειδική συμφωνία με την ΕΕ, η οποία συμβάλλει ουσιαστικά και στο εισόδημα των αγροτών και στις εθνικές εισροές και δεν πρέπει να χαθεί.
• Επειδή είναι εκτατική καλλιέργεια και δεν μπορεί να αντικατασταθεί με άλλες που μόνο σε μικρή έκταση των λίγων στρεμμάτων μπορούν να καλλιεργηθούν. Οι άλλες εκτατικές καλλιέργειες είτε δεν φέρνουν οικονομικό αποτέλεσμα, είτε χρειάζονται περισσότερο νερό.
• Επειδή η άποψη για τη μεγάλη κατανάλωση νερού οφείλεται σε μύθους δεκαετιών.
• Επειδή το βαμβάκι αντέχει στην ξηρασία άρα αντέχει και στην κλιματική αλλαγή καλύτερα από άλλες καλλιέργειες. Να τι γράφει η διαΝΕΟσις στη μελέτη της «Οι συνέπειες της κλιματικής αλλαγής στην Ελλάδα»: «Σε κάποιες περιοχές θα διευρυνθεί ή θα αλλάξει η δυνατότητα ανάπτυξης κάποιων καλλιεργειών. Οι αυξημένες θερμοκρασίες γενικά ωφελούν το βαμβάκι».
• Η Ελλάδα ανήκει στις λίγες αναπτυγμένες δυτικές χώρες που παράγουν βαμβάκι και παράγει μόνο το 1,5% της παγκόσμιας παραγωγής. Μπορεί επομένως να στραφεί ευκολότερα στην φιλοπεριβαλλοντική παραγωγή και να στοχεύσει σε ένα άλλο καταναλωτικό κοινό, το οποίο είναι διατεθειμένο να πληρώσει κάτι περισσότερο γι’ αυτό το προϊόν.

Η έκταση με βαμβάκι στην Ελλάδα έχει ήδη μειωθεί πολύ. Από τα 4,4 εκατομμύρια στρέμματα που ήταν λίγο πριν το 2000, έπεσε στα 2,2 τη χρονιά που πέρασε. Το βέλτιστο μέγεθος για τη χώρα μας είναι τα 2,5 εκατομμύρια στρέμματα με βαμβάκι, όπου έχουμε αφενός τις μέγιστες κοινοτικές εισροές για τη χώρα μας και αφετέρου τη μέγιστη στρεμματική επιδότηση για τους αγρότες.

Έχουμε ως χώρα επομένως με το βαμβάκι ένα μεγάλο πλεονέκτημα, που όχι απλώς δεν πρέπει να το χάσουμε, αλλά να το στηρίξουμε και να το σπρώξουμε προς τη σωστή κατεύθυνση.